Wspomnienie doc. Jana Jerzego Kubikowskiego, 10 XI 2018 r.

doc. Jan Jerzy Kubikowski

 11 listopada br. upływa 50 lat od przedwczesnej śmierci doc. Jana Jerzego Kubikowskiego. Był pierwszym absolwentem studiów astronomicznych na Uniwersytecie Wrocławskim po II wojnie światowej. Z sukcesami rozwijał swoją pasję, astrofizykę teoretyczną, a w szczególności zagadnienie niestacjonarnych atmosfer gwiazdowych związane z przechodzeniem fal uderzeniowych. Należał do pionierów fizyki plazmy w Polsce. Interesował się astrofizyką relatywistyczną i ogólną teorią względności. Po uzyskaniu habilitacji został kierownikiem nowo utworzonej Katedry Astrofizyki Teoretycznej. Swoich współpracowników i wychowanków fascynował niezwykłą erudycją, dociekliwością i umiejętnością wyszukiwania nowych naukowych wyzwań. Tworzący się wokół Niego zespół miał szansę zapisania zupełnie nowych kart w historii Instytutu Astronomicznego. Niespodziewana śmierć Lidera sprawiła, że członkowie Jego zespołu rozproszyli się po różnych ośrodkach.  

10 listopada, w przeddzień rocznicy śmierci, organizujemy w Instytucie Astronomicznym wspomnienie doc. Jana Jerzego Kubikowskiego. Pragniemy przypomnieć kolejnym pokoleniom polskich astronomów  Jego  fascynującą  osobowość  i  osiągnięcia.  Spotkanie  odbędzie się  w Sali Mergentalera o godz. 13:00. Uczestniczyć w nim będzie syn Zmarłego, Paweł Kubikowski, jak również osoby, które miały sposobność zetknięcia się z doc. Kubikowskim poprzez uczestnictwo w zajęciach prowadzonych przez Niego lub współpracujące z Nim naukowo.

Przed spotkaniem, o godz. 12:00, złożymy wiązankę kwiatów i zapalimy znicze na grobie doc. Kubikowskiego, na cmentarzu przy ul. Smętnej (zbiórka przy wejściu do kaplicy cmentarnej).

Pierwsza identyfikacja pozagalaktycznego źródła neutrin

Blazar TXS0506+056

22 września 2017 roku największe obserwatorium neutrin, IceCube, zarejestrowało neutrino o wysokiej energii, około 290 TeV. To energia przekraczająca 45 razy energie jakie możemy nadać cząstkom elementarnym w najpotężniejszym aktualnie akceleratorze Large Hadron Collider. Wyjątkowość tej rejestracji nie polega jednak na tak wysokiej energii cząstki. Rekordową rejestracją IceCube nadal jest neutrino znane jako "Big Bird" o energii około 2000 TeV z 2013 roku. Tym razem po raz pierwszy udało się powiązać zarejestrowane neutrino z konkretnym źródłem pozagalaktycznym na niebie.

Obserwatorium IceCube znajduje się na biegunie południowym i składa się z wielu bardzo czułych fotometrów zanurzonych w lodzie antarktycznym. Obejmują one dobrze ponad 1 km sześcienny jego objętości. Fotometry te rejestrują bardzo słabe promieniowanie Czerenkowa powstające w lodzie przy przelocie przezeń wysokoenergetycznych cząstek. Stożek tego promieniowania pozwala nie tylko określić energię cząstki, ale także kierunek, z którego ona nadbiegła z całkiem dobrą dokładnością około połowy stopnia kątowego. Do niedawna udawało nam się powiązać rejestrowane neutrina jedynie ze Słońcem oraz supernową z 1987 roku w Wielkim Obłoku Magellana. Tym razem, dzięki współpracy z zespołem Fermi Gamma-Ray Space Telescope udało się dokonać identyfikacji źródła. Obserwatorium Fermi zarejestrowało w obszarze określonym przez IceCube błysk gamma pochodzący z blazara TXS 0506+056. Blazary to aktywne jądra galaktyk (AGNy), gdzie na supermasywną czarną dziurę opadają duże ilości materii. W niezupełnie rozpoznanych jeszcze procesach AGNy wyrzucają dwie silnie skolimowane wiązki materii z prędkościami bliskimi prędkości światła. Jeśli taka wiązka skierowana jest akurat w stronę Ziemi obiekt taki nazywamy blazarem. Ten blazar leży w odległości 3,7 miliarda lat świetlnych od nas i jest widoczny na tle gwiazdozbioru Oriona.

Zidentyfikowanie aktywnych jąder galaktyk jako źródła neutrin o bardzo wysokich energiach jest przełomem w rozwoju astronomii neutrinowej. Cząstki te niezwykle słabo oddziałują z innymi postaciami materii, co z jednej strony pozwala uzyskiwać informacje o warunkach fizycznych w obszarach wszechświata niedostępnych innym metodom obserwacji, jednak z drugiej czyni tę gałąź astronomii niezwykle wymagającą. Prace wskazujące na możliwość tworzenia neutrin w relatywistycznych strugach AGN-ów znane są już od końca XX wieku. Ogromna gęstość energii w strugach pozwala na wyzwalanie neutrin przy zderzeniach protonów.

Pracę opisującą to odkrycie można przeczytać na stronie magazynu Science.